دسته: فقه،حقوق،الهیات
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 106 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 188
پایان نامه کارشناسی ارشد فقه،الهیات و معارف اسلامی با عنوان بررسی،شرح و تفسیر «فاعلیت بالعنایه» و «فاعلیت بالتجلی» ،مبانی آنها در دستگاه فلسفی مشائین و حکمت متعالیه و وجوه اشتراک و افتراق آنها
چکیده :
یکی از پرسشهای نخستین در باب نظام هستی به منشا و سرچشمه موجودات مربوط می‌شود. حکما با وجود وحدت نظر در اصل فاعلیت خدا در نحوه صدور موجودات از او آراء گوناگونی ابراز نموده‌اند که یکی از آن آراء به نام «فاعلیت بالعنایه» و دیگر به نام «فاعلیت بالتجلی» موسوم گشته است.«فاعلیت بالعنایه« و «فاعلیت بالتجلی» دو تفسیر مختلف از نحوه صدور موجودات از مبدأ عالم وجود هستند. فارابی و ابن سینا معتقدند که واجب تعالی به خودش علم دارد و این علم به خود موجب شکل‌گیری صور موجودات در عالم ازل می‌گردد و در مرحله دوم از همان علم با همان ترتیب، موجودات عالم اعیان صادر می‌گردد. اما چون حق متعال واحد و بسیط است لذا اولین موجود صادر از او واحد خواهد بود.
چیزی که در قالب «قاعده الواحد» آن را تعبیر و تفسیر می‌کنند. این موجود اول که از حق صادر شده عقل است. و سه جهت در او قابل فرض است. یکی نسبتش به وجود حق تعالی. دیگر نسبتش به وجود خویش و دیگری ماهیت یا امکانش و چون منشأ خلقت تعقل است لذا با تعقل هر یک، موجود مسانخ آن صادر می‌گردد: 1- عقل 2- نفس فلک 3- فلک اقصی. سیر نزولی به همین ترتیب ادامه می‌یابد. اما در سلوک فکری ملاصدرا دیگر سخن از آن صور ارتسامی نیست. بلکه واجب تعالی موجود بسیطی است که علم به خودش دارد. (علم اجمالی در عین کشف تفضیلی) از این موجود بسیط نخستین موجود افاضه می‌گردد. همان صادر نخست همه به جهت معلولیتش دارای سه جهت است:
1- نسبتش به وجود حق تعالی 2- نسبتش به وجود خویش
3- فقر ذاتی، با علم به هر کدام از آن سه اعتبار، معلول مسانخ آن صادر می‌گردد.
به همین صورت سلسله موجودات شکل می‌گیرد:از این جهت تفاوت جوهری «فاعلیت بالعنایه» با «فاعلیت بالتجلی» در مداخله صور ارتسامی در «فاعلیت بالعنایه» است.نوشتار حاضر ضمن بررسی جداگانه و شرح و تفسیر هر از «فاعیت بالعنایه» و «فاعلیت بالتجلی» و مبانی آنها در دستگاه فلسفی مشائین و حکمت متعالیه، وجوه اشتراک و افتراق آنها را مورد بحث و ارزیابی قرار داده و به بررسی برخی شبهات و اعتراضات آن پرداخته است.
واژگان کلیدی:
ابن سینا
ملاصدرا
نظریه فیض
فاعلیت بالعنایه
فاعلیت بالتجلی
نظام هستی از دیدگاه حکما
بررسی تاریخی مسأله
فلاسفه قدیم دو نوع فعل و تاثیر در جهان شناسایی کردهاند: یکی فعل ارادی که از موجودات ذی شعور صادر می‌شود که با اختیار خود فعل را انجام می‌دهند. مثل افعال اختیاری انسان و دیگری فعل و تاثیری که از موجودات غیر ذی شعور صادر می‌گردد که همواره یکنواخت و بی اختلاف است.آنان برای هر یک از موجودات جسمانی، طبیعت خاصی قائل بوده‌اند که ذاتاً اقتضای ویژه‌ای دارد. از جمله عناصر اربعه (آب، خاک، آتش و هوا) که هر یک از آنها را مقتضی مکان خاصی هستند. بدین ترتیب سقوط سنگ از بالا به پایین، بالا رفتن شعله آتش را توجیه نموده و طبیعت را مبدأ حرکت معرفی کردهاند.با عنایت به اینکه گاهی حرکات و آثاری بر خلاف اقتضای طبیعت اشیاء، در آنها پدید می‌آید نظیر بلند شدن گرد و غبار، اثر وزش باد، لذا قسم سومی از افعال را به نام فعل قسری اثبات نموده‌اند.
و آن را به طبیعت مقسور نسبت داده‌اند. و معتقد بوده‌اند که گرد و غبار با حرکت قسری به سوی آسمان بلند می‌شود و با حرکت طبیعی به سوی زمین باز می‌گردد. در مورد چنین فعلهایی اعتقاد بر این بوده است که آنها دوام نخواهند داشت.از طرف دیگر گاهی ممکن است که فاعل با اراده‌ای در اثر تحریک و تسلط فاعل قوی‌تر از خود بر خلاف خواست و اراده خود حرکت نماید. از این رو قسم چهارمی به نام «فاعل بالجبر» به اقسام فاعل افزودند.بعدها حکمای اسلامی با تعمق بیشتر، انواعی دیگر از فاعل‌های ارادی را به اقسام فاعل اضافه نمودند. آنها نخست فاعل ارادی را دو قسم کردند.یکی «فاعل بالقصد» و دیگری «فاعل بالعنایه» .
دلیل تقسیم بندی فاعل ارادی به دو قسم مذکور این بود که گاهی فاعل برای فعل نیاز به انگیزه‌ای زائد بر ذاتش دارد. مثل انسانی که با اراده خویش از مکانی به مکان دیگر حرکت می‌کند. این قسم را «فاعل بالقصد» نام نهادند که متکلمان فاعلیت حق متعال را از این قسم دانستند. ولی گاهی فاعل برای اینکه فعل از او صادر گردد نیاز به پدید آمدن انگیزه‌ای ندارد، بلکه به محض تصور فعل، فعل از او صادر می‌گردد و این قسم را «فاعل بالعنایه» نامیدند. مثل انسانی که در بالای شاخه بلندی ایستاده است به محض تصور سقوط، سقوط می‌نماید. فلاسفه مشاء فاعلیت حق متعال را در نظام آفرینش و در افعالش از این قسم شمردند.
سپس فلاسفه اشراق، نوع دیگری از فاعل اختیاری را مطرح نمودند. که در این نوع فاعلیت علم تفضیلی به فعل عین خود فعل است. مثل علم تفضیلی انسان به صور ذهنی خود که عین همان صورتهاست و قبل از تحقق آن فاعل فقط علم اجمالی به فعل دارد که عین علم به ذات فاعل است. چنین فاعلی را «فاعل بالرضا» نامیدند و فاعلیت حق تعالی در افعالش از این قسم معرفی کردند.صدر المتألهین با الهام از سخنان عرفا، وحی و مکاشفات، قسم دیگری را به نام «فاعل بالتجلی» به اقسام فاعل افزود، فاعلی که علم تفضیلی به فعل در مقام ذات خویش دارد،
علم تفضیلی که عین عالم اجمالی به ذات خویش است، ایشان فاعلیت الهی را از این قسم دانست و برای اثبات آن از مبانی فلسفه خود استمداد جست.در نهایت فلاسفه اخیر «فاعل بالتسخیر» را نیز اثبات کردند، که با انواعی از فاعل‌ها قابل جمع است. این قسم به این دلیل شناسایی شد که گاهی دو فاعل در طول همدیگر بر انجام کاری موثر هستند و فاعل بعدی کاری را به وسیله فاعل قریب انجام می‌دهد. مثل قوای بدنی که افعالش را از قبیل هضم و جذب و غیره با تسلط و تسخیر نفس انجام می‌دهد. (النفس فی وحدتها کل القوی) از این جاست که برخی فلاسفه مثل حاج ملا هادی سبزواری در کتب خویش فاعل‌ها را به هشت قسم تقسیم بندی کردهاند، گرچه ملاصدرا در کتبش از جمله در اسفار فقط به شش قسم فاعل اشاره نموده است.
فهرست موضوعات
واژگان کلیدی
1) فصل اول: رابطة خدا با نظام هستی از دیدگاه برخی حکما
1- 1) بخش اول: رابطه خدا با نظام هستی از دیدگاه برخی حکمای قبل از اسلام
1- 1- 1) اناکسمیندر
1- 1- 2) فیثاغورث
1- 1- 3) هراکلیتوس
1- 1- 4) امپدکس
1- 1- 5) آناکساگوراس
1- 1- 6) افلاطون
1- 1- 7) ارسطو و کیفیت تکون عالم خلقت
1- 1- 8) فیلون و خقلت عالم
1- 1- 9) افلوطین و تبیین چگونگی صدور کثرت از وحدت
1- 2) بخش دوم: رابطة خدا با نظام هستی از دیدگاه برخی حکمای مسلمان
1- 2- 1) کندی و فاعلیت حق تعالی در نظام هستی
1- 2- 2) فارابی و ترسیم صدور کثرت از وحدت
الف) فارابی و مسأله فیض
ب) مراتب هستی و ترتیب صدور موجودات
1- 2 -3) شیخ شهاب الدین سهروردی و فاعلیت حق متعال
الف) مبانی شیخ اشراق پیرامون فاعلیت بالرضا
ب) تبیین نحوة صدور کثرت از وحدت
ج) مشاهده و اشراق
2) فصل دوم: مبانی فکری حکمت ابن سینا او در نظریة فاعیت بالعنایه
2- 1) ترسیم عالم هستی در نزد ابن سینا
2- 2) قاعده الواحد
2- 3) تفاوت نهادن بین فاعلیت وجودی با فاعلیت طبیعی
مقدمه
اقسام علم
الف) علم تفصیلی و علم اجمالی
ب) علم حضوری و علم حصولی
ج) علم فعلی و انفعالی
د) علم ذاتی و علم فعلی
2- 4) مشائین و ارتسام صور در نزد حق تعالی
2- 4- 1) چند نکته در باب صور ارتسامی
2- 4- 2) دلیل مشائین در ارقام صور در ذات حق تعالی
2- 5) ترسیم نحوه صدور کثرت از وحدت و ترتیب طبقات عالم هستی
2- 6) فیض و ابداع
3) فصل سوم: پایه‌های فکری صدر المتألهین در تبیین نظریة «فاعلیت بالتجلی»
3- 1) قاعده الواحد
3- 2) حق متعال منبع کمالات و کمال مطلق
3- 3) اصالت وجود (وجود محور)
3- 4) تشکیک وجود و حدت وجود
3- 5) جعل وجود
3- 6) قاعد «در بسیطه الحقیقه کل الاشیاء و لیس بشیء منها» در نزد ملاصدرا
3- 7) امکان فقری و اضافه اشراقی
3- 8) صدر المتألهین و تفسیر علم حق متعال (علم اجمالی در عین کشف تفصیلی)
3- 9) ترسیم نحوه صدور کثرت از وحدت
الف) مقایسه وجود منبسط با عقل اول
ب) طبقات و مراتب وجود و عالم هستی نزد صدر المتألهین
ج) کیفیت فیضان سایر موجودات به وسات صادر اول
3- 10) فاعلیت بالتجلی
4) فصل چهارم: برخی از مباحث مرتبط با فاعلیت الهی در دو مکتب ابن سینا و ملاصدرا
4- 1) غرض و غایت فیض و صدور
4- 2) فیض و نظام احسن
4- 3) فیض و قدرت حق متعال
5) فصل پنجم: بررسی برخی اشکالات و اعتراضات بر نظریه فیض
5- 1) اشکالات شیخ اشراق بر نظریه فاعلیت بالعنایه
5- 1- 1) اشکال اول شیخ اشراق بر نظریه فاعلیت بالعنایه
5- 1- 2) اشکال دو شیخ اشراق بر فاعلیت بالعنایه
5- 2) خواجه نصیر الدین طوسی و نقد نظریه فاعلیت بالعنایه
5- 3) اشکالات صدر المتألهین بر فاعلیت بالرضا
5- 4) ملاصدرا و نقد نظریه صور ارتسامی
5- 5) علامه طباطبایی و نقد نظریه صور ارتسامی
5- 6) اشکال قطب الدین شیرازی بر نظریه صور ارتسامی
5- 7) حکیم الهی قمشه‌ای در نقد فاعلیت بالعنایه و فاعلیت بالرضا
5- 8) اشکال دیگر بر فاعیت بالرضا
5- 9) غزالی و انتقاد بر نظریة فیضِ حکما
5- 10) چند اشکال به هر سه دیدگاه سینوی، اشراقی و صدرائی (اشکالات مؤلّف)
5- 10- 1) اشکال اول
5- 10- 2) اشکال دوم
5- 10) عقل فعال در بوته نقد و ارزیابی از سوی حکما و متکلمان
5- 10 - 1) ابوالبرکات بغدادی و نقد عقل فعال
5- 10 -) نگرش غزالی و فخر رازی در نقد عقل فعال
5- 11) انتقادات بر «قاعده الواحد»
5- 11- 1) غزالی و انتقاد او بر «قاعده الواحد»
5- 11- 2) ابوالبرکات بغدادی و نقد «قاعده الواحد»
5- 11- 3) ابن رشد و انتقاد شدید بر «قاعده الواحد»
5- 12) انتقاد غزالی بر نقش تعقل مبدأ و نقش امکان برای توجیه صودر کثرات
5- 13) شبهه ربط قدیم به حادث
5- 14) شبهه ربط متغیر به ثابت
6) فصل ششم: وجوه مشترک و افتراق در دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا
6- 1) وجوه اشتراکات دو نظام فکری
6- 1- 1) مقایسه تطبیقی روش حکمت مشاء، اشراق و حکمت متعالیه
6- 1- 2) اشتراک هر دو نظام فکری در مبحث فاعلیت خداوند
6- 2) وجوه اختلافات دو نظام فکری در مبحث فاعلیت خداوند
7) فصل هفتم: نتیجه‌گیری
7- 1) ارزیابی هر سه دیدگاه سینوی، اشراقی و صدرایی در دفع شبهات علم باری
7- 2) جمع بندی
منابع و مآخذ
قیمت فایل فقط 179,000 تومان برچسب ها :